I. Tên gọi của di tích:

Nhà Ông Cả trước đây có tên gọi là Nhà Ông Hội Đồng vìông Trần Văn Hoa là người xây dựng ngôi nhà này lúc đó giữ chức Hội Đồng. Sau đó ông Trần Văn Miên (con ông Trần Văn Hoa) giữ chức Hương cả. Từ đó ngôi nhà này được gắn với cái tên của ông Miên (Hương cả Đô) thường gọi là ông Cả.

Ngôi nhà còn được gọi là nhà trăm cột vì được làm bởi rất nhiều cột (120 cột)

II. Địa điểm phân bố - đường đi đến di tích:

Nhà Ông Cả nằm ở ấp Trung xã Long Hựu, nay gọi là Long Hựu Đông, huyện Cần Đước, tỉnh Long An, cách thị trấn Cần Đước 10km về hướng Đông.

Từ thị trấn Cần Đước đi theo tỉnh lộ 50, 3km đến ngã ba kinh, đi theo hương lộ 23, 4km đến đò kinh, qua đò đi tiếp 3km nữa đến Ủy ban nhân dân xã Long Hựu Đông. Từ đây có con đường đi vào ấp ở phía tay phải khoảng 200m là đến ngôi nhà.

III. Sự kiện- nhân vật lịch sử và thuộc tính của di tích:

 

Theo lời kể của ông Trần Văn Ngộ, chủ nhân hiện tại của ngôi nhà thì nhà Ông Cả đã tồn tại được 91 năm. Người xây dựng ngôi nhà này là ông Trần Văn Hoa cư ngụ tại địa phương, lúc bấy giờ đang giữ chức Hội Đồng Quận. 

Đầu tiên ông Hoa phải bỏ ra vài trăm để chuẩn bị nguyên vật liệu, mua gỗ từ trên rừng về, mua gạch ngói ở Bình Dương (Sông Bé).Sau đó ông thuê một nhóm thợ chạm nổi tiếng ở Miền Bắc (15 người) vào làm ròngrả trong 3 năm thì hoàn thành. Ngôi nhà được làm bằng loại gỗ tốt (cẩm lai vàgỗ đỏ) nên rất bền. Từ khi xây dựng cho đến nay ngôi nhà được sửa chữa một lần vào năm 1969 do ông Trần Văn Miên đời con ông Hoa làm. Thời gian sửa chữa 10ngày và chi phí hết 4 lượng vàng. Chủ yếu sửa chữa phần trước ngôi nhà, xây lạitường, lắp các cánh cửa, lát gạch tráng men ở hàng hiên và làm lan can phíatrước.

Ở phía sau ngôi nhà lớn này, trước đây còn có một ngôi nhà ngang dài 20m, rộng 8m. Nhà có khoảng 30 cây cột gỗ cẩm lai, mái lợp ngói âm dương, được xây dựng đồng thời với ngôi nhà lớn năm 1952 Ông Trần Văn Miên(Tự Đô) đã bán cho người hoa ở kinh nước mặn với giá 20 ngàn đồng. Khoảng đất đó hiện nay vẫn bỏ trống không được xây dựng gì.

Từ đó đến nay, ngôi nhà đã trảiqua năm đời con cháu cai quản theo thứ tự sau:

- Ông Trần Văn Hoa – đời ông

- Ông Trần Văn Miên (Hương cả Đô) – đời con

- Ông Trần Văn Ngộ - đời cháu

Vào thời điểm lúc bấy giờ khi mà nhân dân lao động xung quanh còn ở những mái nhà lợp lá thì ngôi nhà ông Cả nổi bật lên vì vẻ đẹp và sự sự sang trọng của nó. Ngôi nhà khẳng định địa vị của chủ nhân là một quanchức quan trọng trong xã hội, nó cũng tỏ thanh thế uy quyền của ông chủ đối với nhân dân trong vùng.

Nhà ông Cả được xây dựng lên với mục đích chủ yếu là để có chứ không thể cúng thần nào cả.

IV. Loại di tích:

Nhà Ông Cả là một di tích kiếntrúc nghệ thuật thuộc loại hình kiến trúc dân dụng.

V.Khảo tả di tích:
Nhà Ông Cả nằm ở ấp Trung, xã Long Hựu Đông, bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc, đều giáp với các hộ dân cư ở ấp này toàn bộ diện tích của ngôi nhà, luôn cả đất vườn xung quanh là 3.456m. Riêng diện tích của ngôi nhà là 460,81m2 nhà được xây dựng theo kiểu chữ đinh(j) có hai cổng đi vào ở hướng Đông và hướng Nam. Cổng được xây bằng xi măng bên trên có mái che (hiện nay mái che không còn nữa) lối đi từ cổng vào đến bậc thềm được lát gạch. Nền nhà cao 92cm, được cẩn đá hộc và xi măng, xung quanh có5 bậc tam cấp để lên xuống. Nền nhà được lát gạch hình lục giác màu nâu. Ngôi nhà có tất cả là 120 cột bằng gỗ cẩm lai (68 cột tròn và 52 cột vuông) các cột  tròn được phân bổ thành 6 hàng ngang; cột được bào nhẵn. Hàng cột cao nhất (có trang trí bao lam) cao 4,90m, đường kính 25cm, còn cột vuông được phân bố chủ yếu ở các vạch tường và hai bên chái phía sau.

Nhà gồm có 5 gian, 2 chái, ở phía sau 2chái nhà đối xứng nhau qua 1 cái hồ khô không nước, có diện tích là 69,52m2.Bờ thành của hồ cũng chính là chiều cao của nền nhà ở phần này (8,5cm). Một bức vách chạy ngang nhà (ở phần giữa) ngăn ngôi nhà lớn ra thành phần trước và phầnsau, được thông nhau qua một cái cửa phía bên trái. Mái nhà được lợp ngói âm dương, bên dưới lợp ngói thì có quét vôi cho đẹp. Các bức vách xung quanh đềubằng gỗ. Mỗi đầu gồm kèm nhiều chạm khắc hình rồng. Ở phần giữa của cây kèo,nơi tiếp với đầu cột, chạm một bông hoa nổi lớn, các thanh xà đều trang trí hoa văn.

Ở hàng cột cao nhất phía trước ngôi nhà,giữa các khung cột  được trang trí 3 bao lam, phần trung tâm của bao lam ở giữa chạm hình chim phụng, hai bên thì chạm hình mai liên điểu. Ở phần trung tâm hai bao lam hai bên chạm hình con chimcông và hai bên là hình chim muông thú hao lá cỏ cây rất công phu. Phía trêncác bao lam là một tổ hợp chạm trổ điêu khắc gồm nhiều mảnh gỗ hình vuông, hình chữ nhật ghép lại thành bức vách, các mảnh này được chạm khắc hình chim muông thú cỏ cây rất điêu luyện. Một vài mảnh được khắc xà cừ rất đẹp.
Tóm lại, toàn bộ phần trang trí là một bứctranh sinh động. Nhìn vào đó chúng ta có cảm giác như đang đứng trước một khung cảnh thiên nhiên hết sức tươi đẹp. Bàn tay nghệ nhân điêu khắc đã thay nhà họa sĩ biến những mảnh gỗ vô tri vô giác thành những sinh vật có linh hồn. Chính mảnh điêu khắc này là nơi tập trung cao nhất về giá trị nghệ thuật của ngôi nhà vì nó đã được nghệ nhân tập trung toàn bộ tài năng để thực hiện.

VI.Các hiện vật trong di tích:

 

 

 

 

Những đồ vật trong ngôi nhà ông Cả có niên đại với nó đều được làm bằng loại gỗ rất quí (cẩm lai và gỗ đỏ) và được chủn hân qua các đời bảo quản rất tốt.
Phần chính của ngôi nhà được bày 3 bàn thờ bằng gỗ, bên trên có đặt các lư hương bằng đồng và đặt các tấm ảnh những người đã khuất. Hai bên có câu đối bằng chữ nho. Bên tả “ Thiên địa náo trường xuân mậu trúc mai thanh khai hảo cảnh” (tạm dịch: trong sự vận động của trời đất vào mùa xuân, mầm trúc nhú lên, cây mai thanh mảnh tạo nên 1 cảnh đẹp), “ Hương sơn y thắng cuộc liễu phi điểu khảo tráng kỳ quan” (tạm dịch: nhìn về núi dựa vào những cảnh đẹp cùng với những cảnh chim bay cũng tạo thành một kỳ quan).

Ở phía trước bàn thờ được bố trí một bộ phận ghế trường kỷ, một bộ bàn tròn và 2 bộ bàn ghế hình chữ nhật. Phía bên phải có đặt một bộ bàn tròn, một bộ sa-long (mặt bàn hình hạt xoài). Có 4 bộván, 7 cái tủ, 3 cái giường đôi được bố trí rải rác trong nhà. Ngoài ra còn 3 tủ sắt để đựng tiền đã bị hư. Ở gian thờ trên 1 thanh sàn có 3 tấm liễn mà người ta tặng ông chủ lúc ăn tân gia. Tấm giữa được sơn son thiếp vàng có 4 chữ nho: “ Sơn trang cổ tận” (núi cao không dứt). Hai tấm 2 bên có dòng chữ giống nhauđược khảm xà cừ “ Thiện cực lạc” làm việc thiện rất vui). Các đồ vật này hiệnnay vẫn còn được giữ nguyên vẹn trong di tích

VII.Giá trị di tích:

Nhà ông Cả là một ngôi nhà tư nhân được xây dựng lên., với mục đích là để ở. Nó không gắn với sự tín ngưỡng của một tôn giáo nào cả. Nhưng nó lại có giá trị nghệ thuật kiến trúc điêu khắc. Từ việc chọn những con vật, cái cây hoa lá để thể hiện, cho đến các đường nét chạm khắc mềm mại, mảnh mai đến hồi hộp, người thợ đã gởi tất cả tâm hồn yêu thiên nhiên của mình vào đây, nó thu hút người xem và tạo cảm giác thanh thoát, nhẹ nhàng đồng thời cũng tạo một tấm lòng cảm phục trước sự điêu luyện tài tình của bàn tay người thợ điêu khắc đã bài trí trên khung cảnh nghệ thuật này.
Ngôi nhà của ông Cả là tư liệu rất phong phú, sinh động cho việc nghiên cứu của những người làm công tác nghiên cứu về loại hình nghệ thuật điêu khắc. Ngoài ra ngôi nhà còn có giá trị về mặt niênđại, nó đã tồn tại gần một thế kỷ nay (91 năm) chỉ trừ phần sau còn phần trước của ngôi nhà, các cột, kèo, xà, các bức vách gần như còn nguyên vẹn.

VIII.Tình trạng bảo quản di tích:

Ngôi nhà của ông Cả sở dĩ tồn tại được lâu như vậy là do được làm bằng loại gỗ tốt. Hơn nữa ngôi nhà luôn có người ở. Các đời con cháu ông nối tiếp nhau ở đây và giữ ngôi nhà. Tuy vậy do thời gian quá lâu, ngôi nhà thì lớn mà chủ nhân không có biện pháp chống mối mọt một cách liên tục nên để cho tình trạng ngôi nhà xuống cấp một cách đáng tiếc. Chỉ cóphần trước ngôi nhà là được bảo quản tốt. Còn phần sau thì chái bên phải còn sử dụng để ở. Chái bên trái thì gần sụp đổ nên chủ nhân bỏ hoang không ở nữa. Ởphần này ngói bị vỡ gần hết, gỗ bị mối ăn, sàn gạch bị bong lên, có nơi sàn bịsụp xuống. Nhìn chung, ở phần sau ngôi nhà này đã bị sụp xuống trầm trọng.

Riêng ở phần trước của ngôi nhà, năm 1969 ông Trần Văn Miên đã cho sửa chữa lại. Các bức tường xây bằng xi măng quét vôi trắng, lắp thêm các cánh cửa bằng gỗ sơn màu xanh, làm thêm hàng lan can ở hiênnhà và sàn hiên được lát gạch trán men.

IX.Các phương án bảo vệ và sử dụng di tích:

Với giá trị đã nêu ở trên của ngôi nhà, thì việc bảo vệ giữ gìn ngôi nhà là rất cần thiết. Nhà ông Cả chủ yếu sẽ được sử dụng vào việc nghiên cứu về lọai hình nghệ thuật chạm trỗ điêu khắc ở đầu thế kỷ XX này.

X. Cơ sởpháp lý để bảo vệ di tích:

Ngày 7 tháng 5 năm 1992 lần đầu tiên ngôi nhà được Hội đồng bảo vệ di tích bao gồm các đồng chí đại diện cho chính quyền xã Long Hựu Đông và các cán bộ quản lý di tích Nhà Bảo tàng tỉnh Long An lập biên bản qui định khu vực bảo vệ di tích. Biên bản đã được chính quyền xã Long Hựu Đông chứng thực.

Với giá trị ấy, năm 1997 Nhà Trăm cột đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa Quốc gia (số2890-VH/QĐ/27.09.1997).